Aby wspomóc gospodarowanie odpadami i przyczynić się do zwiększenia możliwości ponownego wykorzystania materiałów, powstało wiele urządzenia do recyklingu, umożliwiających odzyskiwanie surowców wtórnych z odpadów. Dzięki temu zmniejszył się stopień wykorzystywania złóż naturalnych i wzrósł poziom ochrony środowiska.

W zakładach gospodarujących odpadami spotkać można szeroką gamę rozwiązań w dziedzinie ekologii i recyklingu, szereg maszyn i urządzeń do obróbki wszelkich odpadów: makulatury, skrawków masy papierowej, kartonu falistego, folii nylonowej, plastikowych pojemników, butelek PET, odpadów komunalnych i przemysłowych.

Z jakich urządzeń korzystają zakłady gospodarujące odpadami?

Prasy i belownice do odpadów – służą do zagęszczania praktycznie wszystkich rodzajów odpadów komunalnych: suchych, opakowaniowych, redukując nawet kilkukrotnie ich objętość poprzez prasowanie. W przypadku prasowania folii, objętość może zostać zmniejszona nawet o 90 %.
Najczęściej prasowane są: papier, opakowania po płynach, butelki PET, styropian, folia oraz puszki aluminiowe.

Rozdrabniacze i młyny – rozdrabniacze służą do rozdrabniania materiałów twardych, zmniejszając ich objętość, takich jak np. odpady wielkogabarytowe, lodówki, produkcyjne rury, części samochodowe, butelki, metale kolorowe, gumy, tworzywa sztuczne, drewno, papier czy materiały złożone. Do rozdrabniania odpadów służą także młyny, które stosuje się m.in. w przypadku chemii gospodarczej lub materiału wstępnie rozdrobnionego. Spotyka się rozdrabniacze do plastiku, opon, papieru, drewna, kabli elektrycznych, włókien naturalnych i sztucznych itp.

Przesiewacze/Sita – do separacji stałych odpadów komunalnych, mają za zadanie oddzielenie drobnych frakcji materiału od masy odpadów, które wykorzystane zostają jako surowce wtórne.

Przenośniki taśmowe – transportują różnego rodzaju materiały sypkie i stałe. Spotkać można przenośniki taśmowe, kanałowe, pochyłe, pochyłe-wznoszące, łańcuchowe, spiralne, ruchome płaszczyzny wibrujące, typu push-pull, urządzenia do załadunku kontenerów czy pionowe transportery do załadunku silosów itp.

Maszyny tnące role papieru – pozwalają zmniejszyć wielkość roli papieru o bardzo dużych średnicach na mniejsze, wygodniejsze do przechowywania, transportu czy wykorzystania.

Instalacje do selekcji odpadów – do których trafia największa masa odpadów. W procesie mechanicznej obróbki wydzielone zostają frakcje: biologiczna oraz surowcowa. Instalacje te znacznie usprawniają procesy odzyskiwania surowców. Są pomocne w selekcji papieru, tworzyw sztucznych, drewna, aluminium, żelaza, odpadów przemysłowych i odpadów komunalnych. Odzyskane w ten sposób materiały mogą być w dalszym etapie przekazane do recyklingu.

Rozrywarki worków z odpadami posegregowanymi – umożliwiają rozrywanie i opróżnianie worków z odpadami różnej wielkości, bez naruszania ich zawartości.

Separator elektromagnetyczny – przeznaczony jest do automatycznego oddzielania metali żelaznych od materiałów sypkich, transportowanych na przenośnikach taśmowych lub podajnikach wibracyjnych. Zabezpiecza maszyny technologiczne przed uszkodzeniem, spowodowanym przez niepożądany kawałek metalu, jak również odzyskuje złom żelazny z odpadów.

Myjki — mają za zadanie oczyszczać miękkie i twarde plastiki.

Kompaktory ślimakowe – pozwalają w efektywny sposób zaoszczędzić energię poniesioną na uzyskanie wymaganego stopnia wilgotności przetwarzanego odpadu. Kompaktory to urządzenia przeznaczone do usuwania wilgoci przez prasowanie i podniesienie temperatury rozdrobnionego materiału, instalowane są na końcach linii mycia i suszenia odpadów poddawanych procesom recyklingu.

Wirówki – odwirowują i suszą większość rozdrobnionych odpadów z tworzyw sztucznych.

Wanny flotacyjne — służą do separowania m.in. rozdrobnionych odpadów poliolefinowych.

Co możemy zrobić, aby mieć czynny udział w niesieniu pomocy Ziemi i jej mieszkańcom?

Segregujmy odpady – w każdym miejscu, w którym są wytwarzane: w domu, w pracy, w szkole, w parku itd. Działanie to ma ogromne znaczenie, gdyż przyczynia się do zmniejszenia ich ilości i pozwala oszczędzić zasoby naturalne.

Oszczędzajmy wodę – nie wylewajmy jej do kanalizacji więcej, niż jest to konieczne (częściej bierzmy prysznic niż kąpiel w wannie), wykorzystujmy wodę powtórnie, jeśli to możliwe (wodą z mycia warzyw podlejmy kwiaty), korzystajmy ze źródeł, które daje nam sama natura (zamiast podlewać ogród wodą z wodociągów – łapmy deszczówkę) itd.

Oszczędzajmy energię – wychodząc z pomieszczenia gaśmy za sobą światło, wyłączajmy urządzenia, z których nie korzystamy (pozostawione w funkcji czuwania również zużywają energię) itd.

Dbajmy o lasy– wykorzystujmy obie strony papieru do pisania czy rysowania. W ten sposób chronimy przed wycinką drzewa, z których przecież robiony jest papier, zmniejszamy też ilość odpadów.

Bądźmy świadomymi konsumentami – wybierajmy artykuły, których produkcja lub opakowanie nie mają negatywnego wpływu na środowisko naturalne (np. ich wytworzenie nie powoduje powstania olbrzymiego śladu węglowego, opakowanie nadaje się do recyklingu, artykuły są bezpieczne dla warstwy ozonowej, nie były testowane na zwierzętach itp.). Kupujmy z umiarem, tyle, ile naprawdę jesteśmy w stanie wykorzystać.

Na zakupy chodźmy z własną torbą wielokrotnego użytku – nie korzystajmy z foliowych reklamówek jednorazowych, gdyż w ten sposób przyczyniamy się do ich ciągłej produkcji, a mają one negatywny wpływ na środowisko naturalne.

Nadawajmy przedmiotom „drugie życie”– niepotrzebne zabawki, gry, ubrania, książki, sprzęty itp. można podarować komuś innemu. Dzięki temu zmniejszamy ilość składowanych odpadów i poprawiamy humor zarówno obdarowanym, jak i sobie😊.

Wykorzystujmy ekologiczne środki transportu – pojedźmy komunikacją miejską, rowerem lub przespacerujmy się, jeśli nie musimy używać samochodu – dzięki temu zmniejszamy emisję szkodliwych spalin i nie zatruwamy powietrza.

Sprzątajmy po naszych pupilach – dbajmy o czystość otoczenia, w którym żyjemy.

Zwracajmy uwagę tym, którzy zaśmiecają środowisko naturalne.

Edukujmy młodsze pokolenie – to ono przejmie po nas opiekę nad Ziemią, a po nim kolejne pokolenie…i kolejne…

Downcyclikg i upcycling to odmiany recyklingu. Nasze babcie i dziadkowie znali te idee – naprawiali przedmioty zamiast je wyrzucać. Później przyszła moda na „kupowanie nowego”, a stare lądowało w śmietniku, żeby ostatecznie zalegać na wysypisku, niejednokrotnie negatywnie wpływając na środowisko.

Downcycling i upcycling wymagają od nas kreatywnego podejścia i spojrzenia z innej perspektywy na rzeczy, które już posiadamy. Nie zawsze jest to łatwe, zwłaszcza, jeśli dany przedmiot nie spełnia już funkcji, do której został wyprodukowany.

Downcycling obejmuje działania, które wiążą się z przetworzeniem odpadu – materiału, przedmiotu na inny, o mniejszej wartości. Jakość otrzymanego produktu jest niska, często niższa niż pierwotna jakość wykorzystanego odpadu. Prawie każdy rodzaj recyklingu przemysłowego można uznać za downcycling, niewiele jest bowiem rzeczy, które można przetwarzać w nieskończoność i bez strat na wartości. Papier można powtórnie przerobić siedem razy, plastik tylko raz.
Przykładem downcyclingu może być wykorzystanie foliowej reklamówki jako worek na śmieci czy wykorzystanie złomu stalowego w budownictwie.

Upcycling to działania, dzięki którym przetworzone odpady zyskują na wartości. Niekiedy nawet stają się dla nas cenniejsze niż były pierwotnie, są stylowe, unikatowe i niepowtarzalne. Upcycling często stosowany jest przez artystów, projektantów, architektów.
Przykładem upcyclingu może być stworzenie ze starych opon kwietnika do ogródka, wykorzystanie europalet do wykonania mebli lub przerobienie zużytych butelek PET na ubranie z polaru.

Upcycling staje się coraz bardziej popularny. Przerabiane są stare tkaniny, plastikowe i szklane opakowania, skrzynki na owoce, kartony, powstają piękne ozdoby do wnętrz oraz na zewnątrz, flakony, kwietniki, półki, półeczki, stoliki, siedziska, huśtawki, torebki…..

Dzięki upcyclingowi i downcyclingowi mamy ogromny wpływ na ochronę naszego środowiska. Nasze możliwości i dostępność materiałów są właściwie nieograniczone, ogranicza nas tylko nasza wyobraźnia!

Choć dla wielu osób segregacja odpadów wydaje się być trudna i uciążliwa, w rzeczywistości wcale do takich nie należy, a korzyści wynikające z takiego działania mają olbrzymi wpływ nie tylko na środowisko i nasze zdrowie, ale także na budżet domowy. Stawka za odbiór odpadów segregowanych, od osoby, może być nawet 4 razy niższa niż za odbiór odpadów niesegregowanych. W przypadku statystycznej 4-osobowej rodziny, która prowadzi segregację, oznacza to kilkaset złotych oszczędności w ciągu roku.
Rozdzielając odpady już na poziomie gospodarstwa domowego ograniczamy tony śmieci, które zanieczyszczają środowisko, a co za tym idzie – mamy wpływ na zmniejszenie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi i zwierząt. Segregacja pozwala pozyskać surowce wtórne, dzięki czemu zmniejsza się zużycie zasobów naturalnych.

Od tego, w jaki sposób rozdzielimy odpady, zależy, ile z nich zostanie poddanych recyklingowi i otrzyma „drugie życie”.
Szkło opakowaniowe jest materiałem, który może być przetwarzany w nieskończoność, dzięki czemu oszczędzamy surowiec naturalny – piasek kwarcowy.
Odzyskiwany z makulatury papier pozwala zachować drzewa. Aby wyprodukować 1 tonę papieru trzeba ściąć aż 17 drzew.
Recykling metali zmniejsza zapotrzebowanie na ich wydobycie. Odzyskany złom metalowy przetwarzany jest na wiele sposobów: z aluminium powstają przewody elektryczne, kadłuby samolotów, puszki na napoje itp., miedzi używa się w sprzętach elektrycznych i elektronicznych, stal jest wykorzystywana do m.in. produkcji rur i części pralek.
Odebrane z naszych gospodarstw domowych śmieci biodegradowalne trafiają zazwyczaj do biogazowni lub kompostowni, gdzie zostają przetworzone na energię lub żyzny kompost.
Recykling tworzyw sztucznych pozwala chronić gleby i wody gruntowe przed uwalniającymi się setki, a nawet tysiące lat silnie trującymi substancjami, które wydostają się z porzuconych odpadów w procesie ich rozkładu.
Recykling plastiku wiąże się z mniejszym zapotrzebowaniem na paliwa kopalne, głównie ropę naftową, której wydobycie nie jest obojętne dla środowiska. Odzyskiwanie tego surowca ma ogromny potencjał energetyczny.

Segregacja odpadów i ich odzysk oznaczają ogromne oszczędności energii: mniej jej zużywamy do wydobycia surowców, część spalonych odpadów zamienia się na energię cieplną i elektryczną – ogrzewa i oświetla się nią miasta, wykorzystuje do funkcjonowania sprzętu i infrastruktury, a także, coraz częściej użytkuje w transporcie, gdzie napędza ekologiczne pojazdy elektryczne.

Człowiek ma istotny wpływ na otaczające go środowisko, jest za nie odpowiedzialny, dlatego warto zwiększać świadomość ekologiczną swoją i innych oraz być mądrze odpowiedzialnym za otaczający nas świat. W końcu codziennie w nim przebywamy.

Pamiętajmy, odpad nie jest śmieciem – może być cennym surowcem. Segregujmy świadomie!

Porosty są organizmami spotykanymi na całej kuli ziemskiej. Zamieszkują różne środowiska i radzą sobie w najtrudniejszych warunkach (bez dostępu do wody, w wysokich lub niskich temperaturach, z silnym nasłonecznieniem ekspozycją na wysokie promieniowanie UV, a także w warunkach wysokiego zasolenia wodą morską). Porosty są bioindykatorami, co oznacza, że poprzez zmianę swojego wyglądu potrafią dać znać o jakości powietrza w środowisku, w którym rosną. Są wrażliwe na nadmiar lub brak określonej substancji i pokazują to zmieniając swój wygląd zewnętrzny, głównie zaś dotyczy to tych, rosnących na korze drzew.

Porosty przygotowują podłoże dla roślin o wyższych wymaganiach bytowych, są pokarmem dla bezkręgowców i niektórych gatunków kręgowców, np. reniferów, ptaki budują z nich gniazda. Człowiek z kolei wykorzystuje je jako pokarm, środek do farbowania tkanin czy środek utrwalający zapachy w przemyśle perfumeryjno-kosmetycznym. Niektóre gatunki porostów wykazują działanie lecznicze.

Porosty są organizmami określanymi mianem grzybów zlichenizowanych. Żyją w symbiozie, która istnieje pomiędzy grzybami i glonami: grzyby dostarczają glonom schronienia, wody i soli mineralnych, a glony grzybom składników odżywczych. Porosty nie mają korzeni, a wszystkie potrzebne składniki pobierają z powietrza, dlatego tak bardzo są wrażliwe na jego zanieczyszczenia.
Obserwując porosty, jesteśmy w stanie stwierdzić czy powietrze na danym obszarze jest zanieczyszczone dwutlenkiem siarki i związkami azotu, czy też nie. Wysokie stężenie zwłaszcza dwutlenku siarki, powoduje zanik zielonego barwnika – chlorofilu i sprawia, że porosty zamierają. Kształt i wielkość porostów zależą od ilości zanieczyszczeń zawartych w powietrzu. W miejscach, gdzie zanieczyszczenia są bardzo duże występuje tzw. pustynia porostowa – porostów tam nie ma.

O dużym zanieczyszczeniu powietrza mówi nam występowanie porostów skorupiastych. Porosty o ciele listkowatym, przylegające do pnia, rosną w rejonach, gdzie powietrze jest nieco bardziej czyste. Rośliny są także większe, bardziej rozgałęzione i „puszyste” (porosty krzaczkowate). Na obszarach z czystym powietrzem ciało porostów (plecha) ma często postać długich sztywnych nitek lub frędzelków. Porosty niezależnie od kształtu mogą mieć bardzo różne kolory – zielone, szare, żółte, pomarańczowe, czerwone, różowe, brązowe i czarne.

W Polsce stosuje się siedmiostopniową skalę porostową, w oparciu o którą ocenia się jakość powietrza. Stopień I oznacza powietrze bardzo zanieczyszczone, a stopień VII bardzo czyste.

Niektóre ciekawe obiekty są zbyt małe lub znajdują się za daleko, czasem podejście do nich może być nie do końca bezpieczne – wszystko to wyklucza lub mocno ogranicza możliwość zbadania, obejrzenia, poznania dokładniej ich właściwości, cech, zwyczajów. Na szczęście w takich sytuacjach z pomocą przychodzą badaczom różnego rodzaju przyrządy.

Lupa – należy do grupy przyrządów optycznych. Jest na tyle prosta w użyciu, iż mogą jej używać również najmłodsi badacze. Pozwala dokładniej przyjrzeć się drobnym szczegółom, niewielkich rozmiarów zwierzętom, budowie roślin bądź minerałów. Lupa umożliwia uzyskanie powiększonych (od kilku do nawet 20 razy) obrazów niewielkich obiektów.

Lornetka lub luneta – to kolejne przyrządy optyczne. Umożliwiają przyjrzenie się obiektom oddalonym, na przykład ptakom, zwierzętom w ich naturalnych siedliskach, roślinom itd. Lornetki przydają się do prowadzenia obserwacji obiektów w ruchu. Lunety sprawdzają się, gdy chcemy przyglądać się czemuś przez dłuższy czas, bez konieczności zmieniania położenia, miejsca, czyli podczas obserwacji statycznych, zwłaszcza jeśli możemy zainstalować je na statywie. Istnieją lunety wyposażone w zmienną ogniskową (tzw. zoom) i wygodne pokrętła do ustawiania ostrości, lub takie, które mają możliwość podłączenia do aparatu fotograficznego (digiscoping), co daje niesamowite możliwości dokumentowania swoich obserwacji.

Mikroskop – to bardzo ciekawy przyrząd optyczny, dzięki któremu możemy dojrzeć obiekty czy szczegóły niewidoczne gołym okiem, przez to, że uzyskujemy silnie powiększony obraz niewielkich przedmiotów. Wykorzystanie mikroskopu przyczyniło się do ogromnego postępu w biologii, naukowcy mogli bowiem prowadzić badania nad zjawiskami i procesami, zachodzącymi we wnętrzu żywych organizmów.
Najpopularniejsze są obecnie mikroskopy optyczne, które potrafią powiększyć obiekt nawet ponad 2.000 razy. Obrazy mogą być obserwowane bezpośrednio okiem (mikroskop optyczny zwykły), fotografowane (mikrofotografia), pokazywane na bieżąco na ekranie (mikroskop optyczny projekcyjny) lub przetwarzane (mikroskop optyczny telewizyjny).
Najlepsze mikroskopy optyczne pozwalają dostrzegać szczegóły przedmiotu o rozmiarach kilkuset nanometrów. Przy pomocy mikroskopu obserwacje prowadzić można w różnych zakresach promieniowania: widzialnym, podczerwonym, nadfioletowym oraz przy zastosowaniu różnych metod: w świetle przechodzącym przez obiekt lub odbitym od obiektu.
Istnieją również mikroskopy nieoptyczne, czyli takie, które pozwalają uzyskiwać powiększone obrazy małych przedmiotów, nie wykorzystując w tym celu fal świetlnych.

Aparat fotograficzny, kamera filmowa – to narzędzia, dzięki którym w wyjątkowy sposób można uwiecznić swoje obserwacje. Obecnie dostępne aparaty cyfrowe pozwalają sfotografować nie tylko większe obszary, ale również drobne, pojedyncze elementy. Dają także duże możliwości jeśli chodzi o ilość gromadzonego materiału – wystarczy karta pamięci o większej pojemności. Zdjęcia i filmy mogą być udostępniane na bieżąco, a nowoczesna technologia pozwala także na śledzenie obiektu w czasie rzeczywistym przez szerokie grono odbiorców w różnych miejscach (relacja na żywo w Internecie). Nagrany kamerą cyfrową czy sfotografowany cyfrowym aparatem materiał można edytować i przekształcać do różnych formatów za pomocą komputera z odpowiednim oprogramowaniem.

Noktowizor – jest urządzeniem, które umożliwia widzenie w półmroku. Dzięki niemu można prowadzić obserwacje w nocy lub przy bardzo niewielkim natężeniu światła, bez używania dodatkowych jego źródeł, np. w jaskiniach czy na otwartej przestrzeni po zmroku. Pozwala śledzić na przykład nocne życie zwierząt w pomieszczeniu czy w terenie i dostarcza często fantastycznych materiałów, których nie udałoby się zdobyć w inny sposób.

Teleskop – to urządzenie służące do obserwacji odległych obiektów. Może być wykorzystywany do amatorskiej obserwacji krajobrazu, jak również do obserwacji astronomicznej obiektów, które znajdują się w dużej odległości od Ziemi. Teleskopy są także umieszczane w przestrzeni kosmicznej (np. teleskop Hubble’a), gdzie wykonują zdjęcia, a następnie przesyłają je do baz agencji kosmicznych. Teleskop przyda się każdemu badaczowi, któremu nie wystarczają już oczy czy lornetka do badania nieba. Umożliwia on obserwowanie i fotografowanie nawet słabo widocznych lub bardzo oddalonych obiektów, ponieważ znacznie zwiększa rozdzielczość otrzymanego obrazu w stosunku do tego, jaki widzialny jest gołym okiem. Pozwala to na rozróżnianie poszczególnych elementów ciał niebieskich, które bez użycia tego urządzenia stają się rozproszone i niewyraźne.

Heliograf – to instrument, który mierzy liczbę godzin i minut nasłonecznienia w ciągu dnia (dzienne godziny słońca) np. w danej miejscowości. Mechanizm jego działania jest bardzo prosty: przez szklaną kulę, zawsze zwróconą na południe, przechodzą promienie słoneczne, a koncentrująca się wiązka światła pali tekturę lub wyskalowany papier, znajdujący się na dole, za kulą. Ścieżka lub ślad spalonego papieru oznacza godziny nasłonecznienia.

Termometr – urządzenie, które pozwala robić pomiary temperatury. Wynik podawany jest w stopniach Celsjusza (°C), Fahrenheita (°F) lub Kelvina (K). Wyróżnia się kilkanaście rodzajów termometrów: cieczowy (rtęciowy, alkoholowy), bimetaliczny, gazowy, parowy, radiacyjny, elektryczny czy magnetyczny.

Barometr – instrument pozwalający mierzyć ciśnienie atmosferyczne. Wynik podaje w hektopaskalach (hPa). Zmiany ciśnienia atmosferycznego rejestrowane przez barometry są najczęściej wykorzystywane w meteorologii do prognozowania pogody. Wyróżnia się barometry wodne, rtęciowe, olejowe pompy próżniowej, aneroidowe, systemów mikroelektromechanicznych, barografy, barometr Goethego, a także barometry smartfonów. Barometru można użyć do prognozowania zmian pogody, śledząc odczyty w ciągu dnia przez kilku dni. Gdy ciśnienie utrzymuje się na stałym poziomie, zmiany pogody są mało prawdopodobne. Jeśli ciśnienie nagle spadnie – można spodziewać się burzy lub opadów, a gdy wzrośnie i stanie się stabilne – prawdopodobnie oznaczać będzie ładną pogodę.

Higrometr – urządzenie do oznaczania poziomu wilgotności, pokazuje procentową zawartość pary wodnej w powietrzu. Najbardziej znane higrometry to: włosowy, kondensacyjny, elektrolityczny oraz psychrometr.

Pluwiometr (deszczomierz) – urządzenie do pomiaru opadów atmosferycznych. Dostarcza cennych informacji, pozwalających poznać zarówno meteorologię, jak i klimatologię danego miejsca. Wyniki podaje w milimetrach.

Anemometr (wiatromierz) – urządzenie służące do pomiaru prędkości przepływu wiatru, gazów i powietrza. Wynik podaje w metrach na sekundę (m/s) lub kilometrach na godzinę (km/h).

Dla młodszych badaczy lub osób, które nie potrzebują posiadać wielu odrębnych przyrządów, dostępne są na rynku różnego rodzaju pojemniczki z wbudowaną lupą, miarką, które ułatwiają obserwację obiektu. Spotkać można również przyrządy typu kompaktowego, które łączą wiele narzędzi w jedną logiczną całość (posiadają kilka scalonych urządzeń: kompas, lupy, lornetkę, powiększarkę stereoskopową, gwizdek, heliograf, a także dodatkowe elementy: uniwersalny model zegara słonecznego, kwadrant, latarkę i alfabet Morse’a.

Otaczający nas świat jest niesamowicie ciekawy – warto poznać go bliżej.

Parki narodowe

Park narodowy jest najwyższą formą ochrony przyrody. Wszystkie elementy na jego obszarze podlegają ochronie, zarówno przyroda ożywiona, jak i nieożywiona, jednak ochrona ta jest zróżnicowana w zależności od strefy. Rozróżnia się trzy strefy ochrony: ścisłą, częściową i krajobrazową. W strefie ochrony ścisłej zakazana jest jakakolwiek działalność człowieka. Taką ochroną objęte jest w naszym kraju 21 % ogółu powierzchni parków. W strefie ochrony częściowej, którą objęte jest 60 % ogółu powierzchni, dopuszczalne są niektóre świadome działania, wiążące się z pielęgnacją zasobów, pozwalającą przywrócić je do stanu naturalnego. Krajobrazowa strefa ochrony dopuszcza ograniczone prowadzenie gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, a także ruch turystyczny. Każdy park narodowy otoczony jest otuliną, obszarem, który dodatkowo ma chronić go przed działaniami człowieka.
Park narodowy obejmuje teren o powierzchni minimum 1.000 ha, na której występują szczególne wartości przyrodnicze, naukowe, społeczne, kulturowe i edukacyjne. Parki tworzy się po to, aby utrzymać różnorodność biologiczną, zapewnić bezpieczeństwo poszczególnym gatunkom flory i fauny, nierzadko zagrożonym, zabezpieczyć całą przyrodę oraz walory krajobrazowe, ale również po to, aby przywrócić właściwy stan przyrody lub odtworzyć zniekształcone siedliska przyrodnicze. Tworzenie parków narodowych ma służyć działalności naukowej i badawczej, edukacji oraz turystyce poznawczej. Zwiedzanie parków narodowych odbywa się wyłącznie w wyznaczonych obszarach i na określonych warunkach.

Na terenie Polski występują 23 parki narodowe: Babiogórski PN, Pieniński PN, Tatrzański PN, Ojcowski PN, Wielkopolski PN, Kampinoski PN, Karkonoski PN, Woliński PN, Bieszczadzki PN, Roztoczański PN, Gorczański PN, Wigierski PN, Drawieński PN, Poleski PN, Biebrzański PN, PN Gór Stołowych, Magurski PN, PN „Bory Tucholskie”, Narwiański PN, Białowieski PN, PN „Ujście Warty”, Słowiński PN oraz Świętokrzyski PN.
Najstarszym parkiem narodowym w Polsce jest Pieniński Park Narodowy, największym – Biebrzański Park Narodowy, najmniejszym – Ojcowski Park Narodowy. Województwo małopolskie posiada najwięcej, bo aż 5 parków narodowych na swoim terenie.

Rezerwaty przyrody

Rezerwaty przyrody, podobnie, jak parki narodowe, zajmują się ochroną przyrody w najszerszym i najpełniejszym zakresie. Rezerwaty obejmują swoim obszarem tereny zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, siedliska roślin, zwierząt i grzybów, oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.
Rezerwat w całości lub w części może podlegać ochronie ścisłej, częściowej lub krajobrazowej, podobnie jak parki narodowe.
W rezerwatach przyrody zabronione jest m.in. niszczenie i uszkadzanie roślin, zbieranie grzybów i runa leśnego, chwytanie i zabijanie dzikich zwierząt, umyślne płoszenie ich, niszczenie schronień zamieszkującej rezerwat zwierzyny, zakłócanie ciszy, pozyskiwanie skał, skamieniałości, minerałów i bursztynów. Zabroniona jest także wspinaczka, eksploracja jaskiń i zbiorników wodnych, biwakowanie, palenie ognisk i wyrobów tytoniowych, chyba, iż zostały do tego specjalnie wyznaczone miejsca. W rezerwatach przyrody, poza wyznaczonymi szlakami i trasami, o ile takie występują, obowiązuje zakaz ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem. Niekiedy jednak zdarza się, że do danego rezerwatu nie ma wstępu w ogóle.
Rezerwaty przyrody, obok parków narodowych, nakładają największe ograniczenia w sferze prowadzenia na ich terenie oraz na terenie ich otuliny działalności gospodarczej.
Obecnie na terenie Polski istnieje 1501 rezerwatów przyrody, które łącznie zajmują ok. 169.000 ha. Należą do nich rezerwaty krajobrazowe, przyrody nieożywionej, faunistyczne, florystyczne, leśne, torfowiskowe, wodne, stepowe i słonoroślowe.
Najstarszy polski rezerwat przyrody to „Cisy Staropolskie” położony w Borach Tucholskich.

Park krajobrazowy

Park krajobrazowy tworzony jest na obszarze o szczególnych walorach przyrodniczych, historycznych, kulturowych (z zabytkami architektury ludowej, tradycyjną zabudową i sposobem użytkowania ziemi) oraz krajobrazowych, obszarze zbliżonym do naturalnego, np. fragmenty wybrzeża morskiego, dorzecza, pojezierza, podmokłe siedliska (torfowiska, mokradła, wilgotne łąki), lasy, wyżyny, pogórza, masywy górskie. Tworzony jest w celu zachowania oraz popularyzacja istniejących wartości. Parki krajobrazowe chronią wiele cennych ekosystemów. Na ich obszarze mogą znajdować się rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, ostoje oraz stanowiska zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt. Parki krajobrazowe mogą pełnić rolę otuliny dla parków narodowych, jak również wchodzić w skład rezerwatów biosfery, czyli chronionych obszarów, zawierających cenne zasoby przyrodnicze.
Grunty rolne i leśne, znajdujące się na terenie parku krajobrazowego wykorzystywane są gospodarczo, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Dopuszcza się uprawianie różnych form turystyki: poznawczą (przyrodnicza i kulturowa) i aktywną (piesza, rowerowa, konna, narciarska, kajakowa). Obszary te posiadają bogatą infrastrukturę turystyczną: oznakowane szlaki, ścieżki przyrodnicze, tablice informacyjne, punkty widokowe oraz bazę noclegową.
Na terenie parku krajobrazowego zabrania się niszczenia środowiska naturalnego, zabijania zwierząt czy dewastowania ich siedlisk, wycinania drzew, pozyskiwania skał, skamieniałości i minerałów, dokonywania zmian w rzeźbie terenu czy niszczenia zbiorników wodnych i obszarów podmokłych.
W Polsce jest 125 parków krajobrazowych, które zajmują w sumie ponad 26.000 km2 powierzchni. Najstarszy jest Suwalski Park Krajobrazowy, największy – Park Krajobrazowy Dolina Baryczy, najmniejszy – Miedzichowski Park Krajobrazowy. Najwięcej, bo aż 17 parków krajobrazowych znajduje się w województwie lubelskim.

Pomnik przyrody

Pomnikiem przyrody jest chroniony obszar lub obiekt zarówno żywej, jak i nieożywionej przyrody, który powinien być zachowany z uwagi na swoją szczególną wartość naukową, krajobrazową, kulturową, czy historyczno-pamiątkową. To, co sprawia, że dany obszar lub obiekt został uznany za pomnik przyrody, zależy od jego charakteru: jakościowego (wyjątkowość w porównaniu z innymi obiektami lub obszarami) czy ilościowego (np. wielkość pierśnicy charakterystyczna dla danego gatunku drzewa, obwód pnia, szerokość korony, wiek, pokrój itp.). W przypadku natury nieożywionej, obiektem przyrody może być wodospad, skał, jaskinia, źródło lub wywierzysko, głaz narzutowy, jar, wąwóz, itp.
W 2015 roku w Polsce było ponad 36.500 pomników przyrody. Do najbardziej znanych należą:

• dąb „Bartek” k. Zagnańska – ok. 700 letni dąb szypułkowy o wysokości 28,5 m i obwodzie pnia 9,85 m;
• dąb Bażyńskiego w Kadynach – ok. 720-letni dąb szypułkowy o wysokości 21 m i obwodzie pnia 10,03 m;
• „Cis Henrykowski” w Henrykowie Lubańskim – ok. 1250-letni cis pospolity (najstarsze drzewo w Polsce) o wysokości 10,5 m i obwodzie pnia 4,25 m;
• „Dęby Rogalińskie” nad Wartą,
• „Cisy Raciborskiego” w Harbutowicach,
• aleja lipowa w Rzucewie;
• aleja lipowa w Dęblinie;
• aleja platanowa w Legnicy;
• jaskinia Wierzchowska Górna k. Krakowa;
• „Organy Wielisławskie” zbudowane z porfiru k. Złotoryi;
• Diabli Kamień – grupa skał z piaskowca magurskiego w miejscowości Folusz na skraju Magurskiego Parku Narodowego;
• skałka „Konfederatka” w Woli Komborskiej k. Krosna;
• głaz narzutowy k. Starych Juch na Suwalszczyźnie (obiekt kultu Jaćwingów);
• głaz narzutowy w Tychowie;
• formacje skalne, np. grzyb skalny k. Zegartowic.

Zanim postanowimy odwiedzić dany obszar, sprawdźmy, czy jest on udostępniony dla ludzi i na jakich zasadach można z niego korzystać. Wiele informacji na temat poszczególnych form ochrony przyrody znajdziemy w Centralnym Rejestrze Form Ochrony Przyrody:
http://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/

Las jest żywym organizmem, powinniśmy go uszanować, docenić jego naturalne piękno oraz wszystko to, co w nim żyje, nie niszczyć go i nie pozwalać na niszczenie innym.
Przebywając w lesie należy zastosować się do kilku prostych zasad. Czego zabrania się w lesie?

• zanieczyszczania gleby i wód,
• zaśmiecania,
• rozkopywania gruntu,
• niszczenia grzybów oraz grzybni,
• niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin,
• niszczenia urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz znaków i tablic,
• zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych,
• rozgarniania i zbieranie ściółki,
• wypasu zwierząt gospodarskich,
• biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez właściciela lasu lub nadleśniczego,
• wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a także niszczenia lęgowisk, nor i mrowisk,
• płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt,
• puszczania psów luzem,
• hałasowania oraz używania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wymagających wszczęcia alarmu,
• rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego,
• korzystania z otwartego płomienia,
• wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

Pamiętajmy, że ogień jest największym wrogiem lasu. Należy uważać, aby przez przypadek go nie zaprószyć, szczególnie w okresie letnich upałów, gdy ściółka jest sucha i nawet najmniejsze zarzewie może przerodzić się w ogromny i bardzo trudny do ugaszenia pożar. W takich tragediach ginie wszystko, co żyje w lesie: rośliny i zwierzęta, a nierzadko także niosący pomoc ludzie.

Las nie jest śmietnikiem, a pozostawianie w nim odpadów to przejaw największego braku kultury i braku szacunku dla przyrody. Pozostawione śmieci, pomijając już fakt, że nie wyglądają estetycznie – rozkładają się przez długie lata, niszcząc tym samym ekosystem.

Leśne zwierzęta potrafią o siebie zadbać, dlatego nie dokarmiamy ich, gdyż bardziej możemy im zaszkodzić, niż pomóc.

Będąc na wycieczce w lesie starajmy się zachować spokój i nie hałasować. Pamiętajmy, las to również czyjś dom. Uszanujmy jego mieszkańców. Nie straszmy ich i nie narażajmy na stres.

Samochody pozostawiajmy pod lasem, w miejscach, które są do tego wyznaczone. Nie zatruwajmy okolicy spalinami i nie płoszmy zwierząt.

Idąc na spacer z psem, miejmy go zawsze na smyczy, nie narażajmy zwierząt leśnych i własnego pupila na stres, utratę zdrowia a nawet życia (według przepisów, każdy pies biegający luzem po lesie jest uznawany za psa polującego, mogącego zagrozić dzikiej zwierzynie, w związku z tym każdy myśliwy ma go prawo bezkarnie zastrzelić).

Spotykając dzikie zwierzę, zostawmy je w spokoju, jeśli jest ranne – wezwijmy odpowiednie służby leśne. Nie niszczmy także domów zwierząt: jam, mrowisk, gniazd itp.

Nie niszczmy roślin – to też żywe organizmy.

Stosujmy się do zakazów: widząc tabliczkę z napisem: „Teren prywatny, wstęp wzbroniony” – po prostu na teren nie wchodźmy. Podobnie, gdy widzimy informację: „Miejsce ostoi zwierzyny” – zostawmy zwierzętom ich bezpieczny zakątek. Informacja „Uwaga, ścinka drzew” – już sama przez się informuje, że miejsce jest niebezpieczne i należy je ominąć.

Wybierając się na grzyby, poziomki, jagody, borówki czy inne dary lasu – nauczmy się najpierw, jak je prawidłowo zbierać, aby nie niszczyć ściółki czy rośliny. Nigdy nie wyrywajmy krzaków, nie obłamujmy gałęzi. Zbierając grzyby nie ścinajmy ich nożem, gdyż pozostawiona w ziemi część będzie gniła, uszkadzając w ten sposób całą grzybnie. Każdego grzyba należy delikatnie wykręcić, przykrywając to miejsce mchem lub ziemią.

Najsurowsze zasady zachowania spotyka się w parkach narodowych oraz rezerwatach przyrody. Znajdują się w nich miejsca, w których spotkać można wyjątkowe rośliny i zwierzęta, objęte ochroną i opieką. Każdy park narodowy posiada straż, która przestrzega przepisów oraz bezpieczeństwa nie tylko zwiedzających, ale także roślin i zwierząt.

Chiński filozof i pisarz, Czuang-Cy powiedział:

„Kto zna działanie przyrody, ten żyje z nią w zgodzie.”